در این یادداشت می‌خواهم توجه شما را به توزیع درآمد در روسیه جلب کنم. در پیوند با روسیه آماری که توانستم دانلود کنم از سال 1961 شروع شده و به سال 2021 ختم می‌شود. آمارهایی که می‌توان دانلود کرد، سهم یک‌درصدی‌ها، 10درصدی‌ها و 50 درصد پایینی جامعه را به دست می‌دهد.

 

---

 

فرودستان و فرادستان در روسیه

احمد سیف

 

در این یادداشت به همان روال[1] یادداشت پیشین می‌خواهم توجه شما را به توزیع درآمد در روسیه جلب کنم. در پیوند با روسیه آماری که توانستم دانلود کنم از سال 1961 شروع شده و به سال 2021 ختم می‌شود. آمارهایی که می‌توان دانلود کرد، سهم یک‌درصدی‌ها، 10درصدی‌ها و 50 درصد پایینی جامعه را به دست می‌دهد. با داشتن این داده‌های آماری، سهم 40 درصد میانی و یا 50 درصد بالایی جامعه و همین طور سهم 90درصد جمعیت به‌سهولت قابل محاسبه است. در چند نمودار اول، سال 1980 را سال پایه قرار می‌دهم که با دیگر یادداشت‌ها قابل‌مقایسه باشد ولی در صفحات پایانی با تغییرسال مبداء به 1961 به تحولاتی که در توزیع درآمد تا سال 1990- که آن را معادل سال سقوط اتحاد شوروی گرفته‌ام- پیش آمد خواهم پرداخت.

در نمودار یک، هم سهم یک‌درصدی‌ها و هم‌چنین 50 درصد پایینی جامعه را به دست داده‌ام که برحسب درصد درآمد ملی روی محور سمت چپ اندازه‌گیری می‌شود. کم‌ترین سهم‌بری یک درصدی‌ها در سال 1980 بود که سهم‌شان کم‌تر از 4درصد بود و بیشترین‌اش هم در سال 2007 – یک سال قبل از بحران بزرگ – اتفاق افتاد که حدود 27 درصد از درآمد ملی نصیب یک‌درصدی‌ها شد. در مقابلِ یک‌درصدی‌ها، 50درصد جمعیت با 29 درصد از درآمد ملی در سال 1980 شروع کردند و در سال 1997 سهم‌شان به 12 درصد کاهش یافت و سرانجام در 2021، هم به 17 درصد رسید. سهم یک‌درصدی‌ها از درآمد ملی 21.5 درصد بود که از آن‌چه نصیب 50 درصد جمعیت شد بیشتر است.

همان‌طور که در یادداشت پیشین اشاره کردم می‌توان آن‌چه را که من «نسبت درآمدی» نامیده‌ام هم محاسبه کرد. یعنی با توجه به سهم‌شان از درآمد، محاسبه کرد که متوسط درآمد افراد در این گروه‌ها چه نسبتی با یک‌دیگر دارند که آن را در نمودار سیاه رنگ روی محور دست راست اندازه‌گیری می‌کنیم. همان‌طور که در نمودار هم مشاهده می‌کنید در چند سال اول که هنوز «سوسیالیسم واقعاً موجود» موجود بود و سقوط نکرده بود، متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها شش برابر متوسط درآمد 50 درصدی‌ها بود و در سال 1990 با بیش از 100 درصد افزایش 13 برابر شد. بیشترین میزانی که من در محاسبات خود به آن رسیده‌ام این است که در 2001 متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها درروسیه حدود 102 برابر متوسط درآمد کسانی بود که در 50 درصد پایین جامعه قرار داشتند. البته این نسبت به‌مرور در سال‌های بعد اندکی کاهش یافت ولی در 2021 هم‌چنان بیش از 63 برابر بود.

در نمودار دوم، وضع 10% بالایی‌ها را با درآمد 50% پایین جمعیت مقایسه می‌کنیم. در سال 1980 10درصدی‌ها با 22 % از درآمد ملی شروع کردند که از سهم 50 درصد پایینی جامعه کم‌تر بود، ولی آن‌چه در سال‌های پس از آن شاهدیم این است که سهم 10درصدی‌ها افزایش می‌یابد و سهم 50 درصد پایینی جامعه روندی کاهنده را تجربه می‌کند. بیشترین میزانی که نصیب 10درصدی‌ها می‌شود در سال 2008 اتفاق می‌افتد که سهم‌شان 52درصد از درآمد ملی شد و در همان سال هم سهم 50 درصد پایین جامعه هم به 13 درصد می‌رسد. یعنی سهم ده درصد بالایی جمعیت از درآمد ملی 4 برابر سهمی است که 50 درصد پایینی جمعیت از درآمد ملی دارند. توجه دارید که از نظر آماری، تعداد کسانی که در میان 50 درصدی‌ها هستند طبیعتاً پنج برابر تعداد کسانی است که درمیان 10 درصدی‌هاست، ولی وقتی به سهم‌شان از درآمد ملی نگاه می‌کنیم مشاهده می‌شود که سهم 10درصدی‌ها از درآمد ملی از سال 1991 به بعد همیشه از سهمی که نصیب 50 درصد جمعیت می‌شد بیشتر بوده است و حتی همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم در سال 2008 اختلاف بین این دو سهم‌بری از همیشه بیش‌تر شد. البته اگر توجه داشته باشید که میزان به‌مراتب کمتری از درآمد باید در میان بخش به‌مراتب بیشتر جمعیت توزیع شود در آن صورت، روشن می‌شود که متوسط درآمد 50 درصدی‌ها در مقایسه با متوسط درآمد 10درصدی‌ها بسیار ناچیز خواهد بود. معیاری ازاین رابطه به دست خواهم داد که در نمودار دو از طریق نمودار سیاه رنگ بر روی محور دست راست اندازه‌گیری می‌شود. درحدود یک دهه‌ی اول، یعنی از 1980 تا 1990 که آستانه‌ی فروپاشی است، این نسبت در حول و حوش 4 برابر باقی می‌ماند، درسال 1992 بیش از 7 برابر و یک سال بعد هم نزدیک به 9 برابر می‌شود. پس از آن با توجه به افزایش ادامه‌دار سهم 10درصدی‌ها و کاهش ادامه‌دار سهم 50 درصد پایینی از درآمد ملی این نسبت روند افزایشی دارد. بالاترین میزان در سال 1996 به دست می‌آید که متوسط درآمد 10درصدی‌ها، بیش از 24 برابر متوسط درآمد 50 درصد پایینی جامعه است و سرانجام با بهبود ناچیزی که در سهم 50 درصدی‌ها اتفاق می‌افتد و به همین نحو سهم 10درصدی‌ها هم اندکی کاهش می‌یابد این نسبت درسال 2021 14 برابر می‌شود.

در نمودار سوم، سهم یک‌درصدی‌ها از درآمد ملی را با سهم 90 درصد جمعیت از درآمد ملی مقایسه می‌کنیم. ابتدا به چند نکته‌ی کلی اشاره کنم: سهم یک‌درصدی‌ها از 1980 به بعد روند فزاینده‌ای داشته است ولی سهم 90درصد جمعیت، روند تحولی از آن سال به بعد کاهنده بود. به سخن دیگر، بیش‌ترین سهمی که 90 درصد جمعیت از در آمد ملی روسیه داشت در 1980 به دست آمد که اندکی بیش‌تر از 78درصد بود. تا سال 1991 با اندکی کاهش در همان حول و حوش باقی ماند ، ولی پس از آن روند کاهندگی تسریع شد به حدی که در سال 2008 سهم 90 درصد جمعیت به 48 درصد رسید و سرانجام در سال 2021 با اندکی افزایش به 54 درصد بالا رفت. به‌عنوان مقایسه گفتنی است که سهم 90درصد جمعیت روسیه در طول این سال‌ها یعنی از 1980 تا 2021 حدودا با 30 درصد کاهش روبرو شد. به‌عکس سهم یک‌درصدی‌ها که در دهه‌ی 1980 بین 4 و 5 درصد درآمد ملی متغیر بود در سال 2007 به 27 درصد رسید و سرانجام، در 2021 به 21.5 درصد کاهش یافت. آن‌چه نمودار سیاه رنگ که روی محور دست راست اندازه‌گیری می‌شود نشان می‌دهد، نسبت متوسط درآمد بین این دو گروه است. به‌عنوان نمونه در سال‌های «سوسیالیسم واقعاً موجود»، متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها بین 4 تا 8 برابر متوسط درآمد 90 درصد پایین جمعیت بود، ولی در سال‌های دهه‌ی 90 قرن گذشته این نسبت روند افزایش سریعی می‌گیرد و در سال 2000 بیش از 43 برابر می‌شود و بیشترین میزان هم درسال 2001 است که متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها 41 برابر متوسط درآمد 90 درصدی‌هاست. سرانجام درسال 2021 با اندکی افزایش در سهم 90 درصدی‌ها و اندکی کاهش در سهم یک‌درصدی‌ها از درآمد ملی این نسبت هم به 36 برابر کاهش می‌یابد. برای کل این دوره می‌توان گفت که نسبت درآمدی بین 4 در ابتدای 1980 و نزدیک به 50 برابر در دیگر سال‌ها متغیر بود.

در نمودار 4 منظور از 40 درصدی‌ها آنهایی هستند که بین 50 درصد پایین و 10 درصد بالای جامعه قرار می‌گیرند. با اندکی تسامح می‌توان آنها را «طبقه‌ی متوسط» خواند. البته این مباحث را باید با دقت بیشتری پی‌گیری کرد ولی منظورم از «طبقه‌ی متوسط» در این‌جا این است که نه همانند 50 درصدی‌ها «بی‌چیز و فقیرند» و نه مانند 10درصدی‌ها «توانگر و مال‌دار» ولی جالب این که نه‌فقط در روسیه بلکه در همه‌ی کشورهایی که نمونه‌برداری کرده‌ام سهم 40 درصدی‌ها در طول این دوره نقصان یافته است. به‌عنوان نمونه در همین روسیه سهم «طبقه‌ی متوسط» از درآمد ملی در 1980 حدود 50 درصد بود که در سال 2021 به کم‌تر از 37 درصد کاهش یافت. البته توجه دارید، که اگرچه به‌ظاهر تنها 13 درصد کم‌تر شده است ولی این 13درصد در واقع حدود 26 درصد از سهمی است که این افراد از درآمد ملی کشور داشته‌اند. به عبارت دیگر، شاهد 26 درصد کاهش در سهم 40 درصدی‌های میانه از درآمد ملی هستیم. در این‌جا هم متوسط درآمد «طبقه‌ی متوسط» را محاسبه کرده و با متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها مقایسه کرده‌ام. متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها در این سال‌ها بین 3 برابر در سال 1980 تا 30 برابر متوسط درآمد 40 درصدی‌ها در 2001 متغیر بود و سرانجام در سال 2021 هم به 23 برابر رسید که اگرچه در مقایسه با سال 2001 نشان‌دهنده‌ی اندکی کاهش است ولی درمقایسه با سال 1980شاهد افزایش 800 درصدی در آن هستیم.

توزیع درآمد در شوروی سابق
پیش‌تر گفتم که برای روسیه از سال 1961 تا سال 2021 آمار داریم. اندکی به‌دلخواه، این دوره را به دو بخش تقسیم کرده‌ام و در این‌جا هم چهار نمودار ارایه می‌کنم که تا حدودی همین تغییرات توزیع درآمدی در فاصله‌ی 1961 تا 1990 را نشان می‌دهد.

در نمودار 5 سهم یک‌درصدی‌ها و 50 درصد پایین جامعه از درآمد ملی را به دست می‌دهم که در هردو مورد در انتهای دوره شاهد اندکی افزایش در سهم آنها از درآمد ملی هستیم. به‌عنوان نمونه، سهم یک‌درصدی‌ها در 1961 کم‌تر از 5 درصد درآمد ملی بود ولی در سال 1990 به 7.5 درصد رسید و به همین نحو سهم 50 درصدی‌ها هم که در 1961 تنها 24 درصد بود در سال 1990 به بیش از 28 درصد رسید. همان‌طور که مشاهده می‌کنیم در سال‌های 1960 شاهد هستیم که سهم 50 درصدی‌ها اندکی افزایش یافته و بعد به نظر می‌رسد که در حول و حوش 28 درصد به نوعی ثبات رسیده است. همین نکته را می‌توان درباره‌ی سهم یک‌درصدی‌ها هم گفت که در همه‌ی این سال‌ها بین 4 و 5 درصد متغیر بود و تنها در سال 1990 به 7.5 درصد افزایش یافت. اگرچه نمی‌دانم در یک جامعه‌ی به‌اصطلاح سوسیالیستی این به چه معناست ولی براساس این داده‌های آماری متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها بین 6 تا 13 برابر متوسط درآمد 50 درصدی‌ها متغیر بود. در 1961 این نسبت حدود 10 برابر بود و بعد با اندکی بالا و پایین رفتن، درسال 1990 این نسبت 13 برابر می‌شود.

در نمودار شش، سهم یک‌درصدی‌ها را با سهم 90 درصد پایینی روسیه با مقایسه می‌کنیم. علاوه برسهم یک‌درصدی‌ها، شاهدیم که در پایان این دوره یعنی در سال 1990 سهم 90 درصدی‌ها از درآمد ملی اندکی بیشتر شده است. تا جایی که براساس این آمارها به حدس و گمان می‌توان اظهارنظر کرد این است که این افزایش و احتمالاً افزایش سهم یک‌درصدی‌ها از کیسه‌ی 10درصدی‌ها و 40درصدی‌های میانه به دست آمده است. چون درباره‌ی این دو گروه شاهدیم که سهم‌شان از درآمد ملی در سال 1990 از سهم‌شان در سال 1961 کم‌تر بوده است. همان طور که در نمودار هم آشکار است شاهد تغییر چشمگیری در سهم این دو گروه نیستیم و براساس داده‌های آماری می‌دانیم که متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها در طول این دوره بین 4 تا 9برابر متوسط درآمد 90 درصدی‌ها متغیر بوده که روی محور دست راست اندازه‌گیری شده است.

سرانجام می‌رسیم به نمودار هفت که در آن سهم 40 درصدی‌های میانه را با سهم یک‌درصدی‌ها مقایسه می‌کنیم. همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره کرده‌ام برای کل این دوره، سهم یک‌درصدی‌ها اندکی افزایش یافت و سهم 40 درصدی‌ها هم با اندکی کاهش روبرو شد. بیش‌ترین سهمی که از درآمد ملی نصیب 40 درصدی‌ها شد در سال 1961 بود و پس از آن برای چند سال شاهد یک روند کاهنده در سهم این گروه بودیم ولی این روند کاهنده در 1968 متوقف شد و سپس یک روند ضعیف فزاینده آغاز شد که تا سال 1980 ادامه یافت و پس از آن باز شاهد یک رونده کاهنده هستیم که تا 1990 تداوم یافت و باعث شد که سهم این گروه از 50 درصد در 1961 به 48 درصد در 1990 برسد. همان طور که از نمودار سبز رنگ که روی محور دست راست اندازه‌گیری می‌شود مشاهده می‌کنیم، این نسبت برای حدود 20 سال اول در این دوره نزولی بود و از حدود 4 برابر در 1961 به کم‌تر از 3 برابر در 1980 رسید ولی بعد یک روند فزاینده آغاز شد و در سال 1990 متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها بیش از 6 برابر متوسط درآمد 40 درصدی‌های میانه بود.

حالا که از شوروی سابق حرف می‌زنم پس یک نمودار دیگر هم اضافه کنم که در آن سهم 50 درصدی‌های پایین و بالای جامعه را با یک‌دیگر مقایسه کرده‌ام – اگرچه نمی‌دانم در شوروی دهه‌های 1960 و 1970 این نوع تقسیم‌بندی اصولاً به چه معنایی می‌تواند باشد. ولی همان‌طور که اشاره کردم بانک آماری، سهم 50 درصد پایینی را از درآمد ملی به دست می‌دهد و روشن است که می‌توان سهم 50 درصد دیگر جمعیت – به‌اصطلاح بالایی جامعه را محاسبه کرد. در دهه‌ی 1960 مشاهده می‌کنیم که سهم 50درصد پایینی اندکی رو به افزایش است، به همین نسبت سهم 50 درصد بالایی جامعه اندکی کاهش می‌یابد. ولی سپس، به صورت حدودا 28 درصد سهم 50 درصدی‌های پایین و 72 درصد هم سهم 50 درصدی‌های بالا به «تعادل» می‌رسد. پیش‌تر گفتم دقیقا نمی‌دانم چرا این‌گونه بود ولی بر اساس این آمارها می‌توان گفت که متوسط درآمد در میان 50 درصد بالایی بین 2.5 تا اندکی بیش‌تر از 3 برابر متوسط درآمد در میان 50 درصدی‌های پایین جامعه بود و این میزان در همه‌ی این سال‌ها تقریباً بدون تغییر باقی ماند.

————————–

[1] لینک دانلود آمارهای مورد استفاده https://wid.world/data/#countrytimeseries/sptinc_p0p50_z;sptinc_p90p100_z;sptinc_p99p100_z/RU/1905/2021/eu/k/p/yearly/s.

————————–

منبع: نقد اقتصاد سیاسی

 

---