حرکت خودجوش و خودانگیخته و شرایط عینی برای انقلاب، البته مبنای لازم و ضروری است. اما برای این‌که به هدف برسد نیازمند تشکل و سازمان یافتگی و هدایت و رهبری است. این همان شرط کافی و همان عنصر ذهنی مکمل است. شرایطِ عینی را تکمیل و بارور می‌کند.

 

---

 

 

نکاتی چند پیرامون جنبش های افقی

محمود طوقی

 

حرکت خودجوش و خودانگیخته و شرایط عینی برای انقلاب، البته مبنای لازم و ضروری است. اما برای این‌که به هدف برسد نیازمند تشکل و سازمان یافتگی و هدایت و رهبری است. این همان شرط کافی و همان عنصر ذهنی مکمل است. شرایطِ عینی را تکمیل و بارور می‌کند.

جنبش های افقی در بستر خاصی رشد می کنند و بر می آیند بستری که خود را با این مشخصات رونمایی می کند:

• ناتوانی حاکمیت در اجرای یک الگوی توسعه‌بخش
• فساد نظام‌مند
• بحران‌های ساختاری
• فقر و بیکاری
• نابودی محیط زیست
• حاکمیت نیروهای نظامی و امنیتی
• غارت مازاد اقتصادی به صورت انواع رانت و خارج کردن آن از کشور
• ازدیاد نابرابری
• گسترش روزافزون فقر و فاصله طبقاتی
• کاهش امکان مشارکت سیاسی و اجتماعی طبقات مختلف
• از دست رفتن فرصت ها بعلت کوته‌بینی حاکمان
• انحصار قدرت و بی توجهی به تغییر بافت اجتماعی کشور
• بیرون راندن بورژوازی مولد و طبقه کارگر و طبقه متوسط از قدرت
• و حاصل تمامی این ها از بین رفتن مشروعیت و هژمونی حاکمیت برای ادامه حکومت

نقاط قوت این جنبش ها

1. جنبش های افقی رهبری متمرکز ندارند و بیشتر شبکه ای از نیروها هستند.
2. این جنبش ها اقشار و نسل‌های مختلف جامعه را با مطالبات سیاسی، دموکراتیک، جنسیتی، قومی و طبقاتی گردهم‌ می آورند و خیزشی سراسری را شکل می دهند.
3. شعار این جنبش ها بر حول مسائل دموکراتیک می چرخد.
4. بعلت همراهی طبقه متوسط محتوای معنایی تولیدشده توسط آن از فیلم و ترانه و شعار و نماد غنی ست.
5. با فناوری جدید رابطه ای ارگانیک دارد.
6. از مدیریتی هوشمند برخوردار است.
7. سویه‌ی ای اخلاقی دارد.

نقاط ضعف این جنبش ها
در رابطه با جنبش های افقی در اینجا و آن جا پرسشی که مطرح می شود این است که این جنبش ها بدون مراجع قابل قبول محلی و ملی چه سرنوشتی خواهند داشت.

نخست باید گفت ما در این جنبش ها با نسلی روبروئیم بی ارتباط با نسل قبل از خود و بالنتیجه تهی از تجارب نسل قبل و بدون خاطره ای از سرکوب های قبلی که بمیدان می آید و بدون برآورد از توان فعلی خود شعارهای حداکثری می دهد.

گفته می شود شعارهای رایکال در این مرحله از جنبش منطبق با توان فعلی جنبش نیست و بهتر است به شعارهای حداقلی اکتفا شود. بنیادی ترین خواست در جنبش های کنونی تحمیل حق آمدن مردم به خیابان است برای بیان نظرات خود و پذیرش این حق از سوی حاکمیت و قانونی شدن این حق است که می تواند راه را برای رسیدن به خواسته های بعدی باز کند.

اما باید دید این خواسته شدنی هست یا نه.

بدون استراتژی روشن
این جنبش ها که نتیجه خواسته های تلنبار شده و سرکوب شده مردم است، مردمی که زیر بار هزاران فشار خواستار تغییر در مناسبات حاکم هستند و راهی جز شورش برای آن ها باقی نمانده است بخاطر آن که تمامی راه های قانویی پیشاپیش توسط حاکمیت بسته شده است. اما نکته مهم در این جنبش ها نبود استراتژی روشن است.

از خصوصیات این جنبش ها رشد پراکنده و افقی و ریزومی آن در زیر پوست جامعه و فاقد رهبری بودن آن هاست.

البته از دید بعضی این نه نتیجه ضعف این جنبش ها که دلیل قدرت آن هاست که آن ها را از سرکوب و از دست دان یکباره رهبری دور می کند و در واقع نوعی ایمن سازی این جنبش هاست. اما به زعم عده ای دیگر اگر این جنبش ها در فاز دوم تثبیت خود به شکل دادن سازمان های خودمختار محلی و منطقه ای موفق نشوند در اثر برخورد با سرکوب حاکمیت به بن بست و ناامیدی می رسند.

حکومت های پیرامونی در قالب حکومت هایی تمامیت خواه بخاطر نبود سنت های دموکراتیک و پارلمان هایی نامنتخب و جامعه مدنی ضعیف؛ هر مخالفتی را به عناصر ماجراجو و مزدور نسبت می دهند و به حربه سرکوب متوسل می شوند.

نظام های توتالیتر مخالف سیاسی ندارند دشمنانی ماموریت گرفته از خارج دارند پس با خصمانه تر کردن هر چه بیشتر فضای حائل بین حوزه عمومی و حوزه حکومتی کشور را مستعد شورش های مداوم می کنند.

اما هر شورشی فعالیت انقلابی نیست و لزوماً نمی تواند فرابروید به موقعیت انقلابی، مگر این که این شورش ها با روشنفکران ارگانیک خود گره بخورند و به فهمی درست و تاریخی از اقتصاد و سیاست برسند.

ناگفته پیداست که کسب قدرت سیاسی اگر به فرض محال حادث شود، بدون یک جامعه مدنی قدرتمند و حضور آگاهانه و سازمان یافته مردم در تمامی موقعیت های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی، چرخه انقیاد بار دیگر در سطحی دیگر می چرخد و طوق انقیاد بر گردن مردم سوار می شود.

در چنینی جنبش هایی جنگ مردم با قدرت مسلط در آغاز جنگی تمام عیار با شعارهای حداکثری نیست. جنگی موضعی ست در مکان و زمانی مشخص با شعارهایی حداقلی و ممکن و در کنار آن شکل دادن به تشکل هایی منعطف برای بر آوردن نیازهای روز و تلاش برای بدست آوردن رهبری بخش هایی بزرگتر از مردم و متقاعد کردن قشرهای بیشتری برای پیوستن به جنبش بهر شکل و با هر پتانسیلی و رفتن بسوی سازمان دادن روشنفکران ارگانیک برای تدوین برنامه توسعه کشور و متقاعد کردن جامعه به این برنامه و تبدیل تئوری به نیرویی مادی و رفتن بسوی هماهنگ کردن سیاست و اقتصاد برای جایگزین کردن سیستم نو بجای کهنه.

هدف ساختن بلوکی تاریخی از کنش گران تمامی طبقات و رهبری تمامی لایه ها و طبقات اجتماعی ست.

موقعیت انقلابی
آنچه در این جنبش ها خلط می شود تعبیر جوشش انقلابی به موقعیت انقلابی ست. موقعیت انقلابی، به مجموعه‌ای از شرایط می‌گویند که باعث شکل‌گیری انقلاب می‌شود.

انقلاب بدون موقعیت انقلابی غیرممکن است. اما هر موقعیت انقلابی به انقلاب ختم نمی‌شود. برای وقوع یک انقلاب باید شرایط عینی و ذهنی آماده باشد. اگر شرایط عینی یا ذهنی آماده نباشد انقلاب به وقوع نخواهد پیوست.

شرایط عینی
مجموعه شرایطی ست که برای وقوع انقلاب ضروری ست و بر می گردد به پتانسیل انقلابی در جامعه که نتیجه‌ی بحران اقتصادی و سیاسی یک نظام اجتماعی در مرحله‌ای مشخص است. نارضایتی و جوشش انقلابی در یک جامعه وضعیت را برای عمل انقلابی آماده می‌کند و نشان از فراهم آمدن شرایط عینی انقلاب دارد.

این شرایط چند مشخصه دارد:

1. پایینی‌ها نخواهند به روال سابق زندگی کنند، و بالایی‌ها هم نتوانند به روال سابق حکومت کنند و بحران در بالا همزمان شود با بحران در پائین.
2. تشدید بی سابقه فقر و تشدید تضاد بین مردم و هیئت حاکمه.
3. آمادگی چشم گیر توده و طبقه برای عمل انقلابی همراه با قهرمانی و جانبازی و عزمی جزم برای استقرار نظمی جدید.

شرایط ذهنی
اما شرایط عینی برای وقوع یک انقلاب کافی نیست. شرایط ذهنی یعنی وجود عنصر رهبری کننده که بتواند سازماندهی انقلاب را به عهده بگیرد برای پیشبرد امر انقلاب لازم است. موقعیت انقلابی زمانی به انقلاب منجر می‌شود که شرایط عینی با شرایط ذهنی همراه شوند.

توده و طبقه برای برانداختن نظام کهنه و بنیاد نهادن نظام نو نیاز دارند با کمک حزب و سازمان و جبهه خود امر انقلاب را پیش ببرد.

شعاری واحد و تشکلی واحد لازم است تا با مردم عمیق‌ترین روابط برقرار شود مردم متشکل شوند و بر مبنای سیاستی صحیح و اصولی، به سوی پیروزی هدایت شوند.

انحراف و در جا زدن و شکست از آماده نبودن شرایط ذهنی و به دیگر سخن نبود بلوک تاریخی تحول نشات می گیرد.

ضعف تاریخی جنبش انقلابی
با نگاه به جنبش های انقلابی در قرنی که پشت سر گذاشته ایم به جرئت می توان گفت یکی از دلایل مهم شکست جنبش های یکصد ساله اخیر نبود سازمان پیشتاز و سازمان‌یافته بوده است. البته این بدان معنا نیست که نقش عامل خارجی را نادیده بگیریم. اگر از مشروطه ببعد عامل خارجی در شکل های متفاوتی توانسته است در شکست و انحراف انقلاب ها و جنبش ها نقش ایفا کند و در آینده هم خواهد کرد بعلت ضعف این جنبش ها در تشکیل بلوک تاریخی تحول بوده است.

حرکت خودجوش و خودانگیخته و شرایط عینی برای انقلاب، البته مبنای لازم و ضروری است. اما برای این‌که به هدف برسد نیازمند تشکل و سازمان یافتگی و هدایت و رهبری است. این همان شرط کافی و همان عنصر ذهنی مکمل است. شرایطِ عینی را تکمیل و بارور می‌کند.

چه باید کرد

1. یک پارچه کردن جامعه مدنی و سازمان دادن جنبش در قالب شوراها و انجمن ها.
2. متقاعد کردن گروه های اجتماعی به گره خوردگی منافع فرد و جمع.
3. تشریح و تبیین الگویی فراگیر که حقوق تمامی گروه های اجتماعی را در بر بگیرد.
4. وحدت ارگانیک تمامی جنبش ها مثل جنبش زنان، اقوام و اقلیت های دینی و جنسی حول یک شعار فراگیر.
5. به میدان آمدن حداکثری توده و طبقه و آمادگی برای دادن هزینه.
6. اعتصاب های کارگری و بازار و
7. و تلاش برای تشکیل جبهه ای فراگیر از تمامی گروه ها.

پرسش‌ مهم اما این است چطور می‌توان به عمیق تر شدن جنبش یاری رساند.

چگونه می‌توان آن را رادیکال کرد تا سمت و سویی ارتجاعی پیدا نکند.

چگونه می توان این جنبش را در صورت ادامه سازمانی دموکراتیک داد.

چگونه می توان این جنبش بی رهبری را به رهبریتی دموکرات متصل کرد.

چگونه می توان از نفوذ عناصر نفوذی و مخرب به این جنبش ها جلوگیری کرد.

و در آخر چگونه می توان این جنبش را به جنبش های دیگر اجتماعی متصل ساخت.

این پرسش ها باید پاسخ خود را در کجا پیدا کند در کف خیابان، خیابانی که در حال حرکت به چگونگی حرکت و فرجام حرکت می اندیشد یا در مراکز علمی و دانشگاهی و یا در جمع فراگیری از کلیه کنشگران.

———————————-

منبع: اخبار روز

 

---