شورای سازماندهی اعتراضات کارگران غیررسمی نفت (ارکان ثالث) جمعه ۲۱ مهر از مرگ یک کارگر اورهال پالایشگاه گاز پارسیان شهرستان مُهر خبر داد. او هجدهمین کارگر صنعت نفت و گاز بود که از آغاز سال ۱۴۰۲ بر اثر حادثه کار جانش را از دست داد.

چند روز پیش از آن (۱۶ مهر) خبرگزاری دولتی کار ایران (ایلنا) فوت یک کارگر در پتروشیمی گچساران را گزارش کرده بود و همزمان از مصدومیت دو کارگر پتروشیمی ایلام و انتقال آنها به بیمارستان خبر داده بود.

تنها در فاصله یک هفته حداقل دو کارگر شاغل در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی به دلیل حادثه کاری فوت کردند و دو کارگر دیگر مصدوم شدند. تمامی کارگرانی که در این سه حادثه جانشان را از دست دادند یا مصدوم شدند، بر پایه گزارش‌های منتشر شده «قراردادی» بودند.

مقام‌های مسئول در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از انتشار آمار مربوط به حوادث کار به تفکیک بخش سر باز زده‌اند و تنها معاون روابط کار این وزارتخانه در دو اظهارنظر متناقض شمار کارگرانی که بر اثر حادثه کاری جانشان را از دست دادند یک بار ۷۱۱ و یک بار دیگر نزدیک به ۸۰۰ تن اعلام کرده است.

روزنامه «هم‌میهن» شنبه ۲۲ مهر به نقل از «فعالان صنفی» و «کارشناسان صنعت نفت» از مرگ ۱۷ کارگر صنعت نفت، گاز و پتروشیمی از فروردین ۱۴۰۲ تا ۱۶ مهر خبر داد. این آمار تنها مرگ کارگران بر اثر حوادث کار گزارش شده در رسانه‌ها را در برمی‌گیرد. در تابستان امسال دستکم سه کارگر صنعت نفت و گاز هم خودکشی کردند.

فهرست کارگران فوت شده یا خودکشی کرده/ حوادث کاری منجر به مرگ در صنعت نفت و گاز ــ منبع: روزنامه هم‌میهن ۲۲ مهر ۱۴۰۲

ما مرگ‌های دیگری هم داریم؛ افرادی که بر اثر استشمام مواد شیمیایی فوت می‌کنند، افرادی که در مجموعه کار می‌کنند اما بعد از مدتی اخراج می‌شوند، یا کارگرانی که بیمار می‌شوند و نمی‌توانند کار کنند، یا سرطان می‌گیرند و جان‌شان را از دست می‌دهند، این افراد جزو آمارها حساب نمی‌شوند.

خیلی وقت‌ها کار با مجوز کار پیش نمی‌رود، کارفرما با تحکم به کارگر می‌گوید که باید کاری را انجام بدهد و خودش مجوز آن را می‌گیرد، درحالی‌که اصلاً مجوزی در کار نیست. اگر کارگر زیربار نرود، سرپرست می‌تواند او را تهدید به اخراج یا کم‌کردن اضافه‌کار کند، اگر هم کار را انجام دهد و برایش مشکلی ایجاد شود، خودش مقصر است.

به گفته او در محل کار پس از هر حادثه‌ای «یک تیم کارشناسی در محل حاضر می‌شود، عموما تقصیر را گردن کسی می‌اندازد که دستش از دنیا کوتاه است»، یعنی کارگری که جانش را در حادثه کاری از دست داده است.

میرغفاری یکی دیگر از شگردهای کارفرمایان برای افزایش سود را که موجب افزایش حوادث کاری مرگبار می‌شود، «استفاده از کارگران روزمزد» در بخش تعمیرات اساسی عنوان کرد:

پیمانکار به‌دلیل اینکه هزینه کمتری داشته باشد، از نیروهای روزمرد که اصطلاحاً به آن‌ها اورهالی گفته می‌شود، استفاده می‌کند؛ نیروهایی که شاید بیشتر از ۱۲ساعت کار کنند و مثلاً امسال بازه حقوق‌شان روزانه ۷۰۰ هزار تومان تا حدود ۲میلیون تومان بود. این نیروها عموماً سابقه‌ای ندارند و نیروی ماهر نیستند. هزینه کار به دلیل استخدام آن‌ها، بالا می‌رود زیرا دستورالعمل‌های ایمنی به‌درستی رعایت نمی‌شوند.

ساعت کار طولانی در روزهای گرم و شرجی جنوب به گفته رئیس اجرایی خانه کارگر استان خوزستان می‌تواند «یک عامل در افزایش حادثه کاری» باشد چرا که «در گرمای شدید کارگر تمرکز را از دست می‌دهد و ممکن است او را بی‌حوصله کند یا شرایطی برای او ایجاد کند که نتواند تمرکز لازم را برای کار داشته باشد، ساعت کار هم بالاست که ۱۲ساعت است».

فرشاد اسماعیلی، کارشناس حقوق کار در این باره به هم‌میهن گفت: «خیلی از این مناطق، قانو‌ن‌کار شامل‌شان نمی‌شود و باتوجه به اینکه این شرکت‌ها زیر مجموعه نظارتی ادارات کار در منطقه هستند، ادارات کار خودشان برای این نهادها از یک‌بعدی ناظر محسوب می‌شوند و از بعددیگر، نهاد داوری و مرجع تظلم‌خواهی کارگران این کارگاه‌ها هستند. البته اینها با هم تضاد منافع دارند و یکی از مشکلات عملیاتی همین است. یعنی اداره‌ کار منطقه، نهادی است که ناظر بر این کارگاه‌هاست، در حالی‌که این ادارات مرجع تظلم‌خواهی هستند. این یعنی اینها نمی‌توانند نقش مستقلی ایفا کنند.»

او وزارت نفت و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را مسئول این وضعیت دانست چرا که در حوزه نفت و گاز «تشکل‌زدایی» می‌کنند و با «برون‌سپاری» و «قرارداد موقت» ایمنی کار را پایین می‌آورند.

ساخت و توسعه پروژه‌های نفت و گاز ایران پس از پایان جنگ هشت ساله با عراق به شکل گسترده‌ای به شرکت‌های پیمانکاری سپرده شده است. به صورتی که در برخی پروژه‌ها کارگران بخش‌های مختلف به واسطه چند پیمانکار مشغول به کار هستند. طی سال‌های اخیر کارگران پیمانی نفت و گاز با اعتراض‌های گسترده خواستار برچیده‌شدن شرکت‌های پیمانکاری شده‌اند.